ΑΓΓΕΛΙΟΣΗΜΟ

ΑΓΓΕΛΙΟΣΗΜΟ

1) Τι είναι το Αγγελιόσημο; Απάντηση: Το αγγελιόσημο αποτελεί επιβάρυνση, η οποία επιβάλλεται επί του τιμήματος των διαφημίσεων που καταχωρούνται στον Τύπο ή μεταδίδονται από τη ραδιοτηλεόραση. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα πλέγμα επιβαρύνσεων με παρεμφερή λειτουργία, αλλά διαφορετική νομική βάση και ύψος. Συγκεκριμένα, διακρίνονται λογιστικά, το αγγελιόσημο ημερήσιων εφημερίδων Αθηνών (σε ποσοστό 20% επί του τιμήματος της διαφήμισης) και Θεσσαλονίκης (σε ποσοστό 16%), το αγγελιόσημο περιοδικού Τύπου (σε ποσοστό 20%), το αγγελιόσημο τηλεοπτικών σταθμών και το αγγελιόσημο ραδιοφωνικών σταθμών (αμφότερα, σε ποσοστό 21,5%). Το αγγελιόσημο υπολογίζεται επί του τιμολογίου της καταχωρούμενης ή μεταδιδόμενης διαφήμισης και αποδίδεται, με ευθύνη του οικείου μέσου, έντυπου ή ραδιοτηλεοπτικού, το μεν αγγελιόσημο του περιοδικού Τύπου και ραδιοτηλεόρασης στο ΤΣΠΕΑΘ, και ήδη ΕΤΑΠ-ΜΜΕ, το δε αγγελιόσημο του ημερήσιου Τύπου στον ΕΔΟΕΑΠ.

Η διαδικασία καταβολής και απόδοσης του αγγελιοσήμου ρυθμίζεται από το άρθρο 12 του ν. 2328/1995, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρο 33 παρ. 1 του ν. 2429/1996. Εν συνεχεία, το προϊόν του αγγελιοσήμου κατανέμεται στους δικαιούχους φορείς κατά το αναλογούν στον καθένα ποσοστό, σύμφωνα με το άρθρο 14 του ν. 1989/1991. Κατά το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του, το αγγελιόσημο διατίθεται στους φορείς ασφάλισης των εργαζομένων στον Τύπο και τα ΜΜΕ, και κατά τούτο πρόκειται για ασφαλιστικό πόρο. Ένα μικρό ποσοστό διατίθεται, για λόγους που έχουν να κάνουν με την ιστορική προέλευση του πόρου, όπως εκτίθεται παρακάτω (υπό γ’), στις οικείες επαγγελματικές ενώσεις. Μολονότι αποτελεί αναμφίβολα ασφαλιστικό πόρο, το αγγελιόσημο δεν εντάσσεται σε καμία από τις γνωστές κατηγορίες πόρων του ασφαλιστικού συστήματος. Αυτό εξηγεί και τη δυσχέρεια να καθιερωθεί ένας νομικός χαρακτηρισμός που να αποδίδει επακριβώς τη νομική φύση του αγγελιοσήμου.

2) Πώς προέκυψε το Αγγελιόσημο;

Απάντηση: Το αγγελιόσημο θεσπίστηκε για πρώτη φορά σε έκτακτες συνθήκες, κατά τη διάρκεια της κατοχής, με το ν.δ. 465/1941, ως πόρος των Λογαριασμών Ανεργίας των Ταμείων Συντάξεων Προσωπικού Εφημερίδων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Σκοπός της θέσπισής του ήταν να αντιμετωπιστεί η εκρηκτική αύξηση της ανεργίας στον κλάδο, λόγω της διακοπής κυκλοφορίας πολλών εντύπων. Το αρχικό εκείνο αγγελιόσημο ήταν μια χαμηλού ύψους επιβάρυνση (σε ποσοστό 5%) επί του τιμήματος των διαφημίσεων σε ημερήσιες εφημερίδες. Υπό τη σύγχρονη μορφή του, το αγγελιόσημο θεσπίστηκε δυόμιση δεκαετίες αργότερα, το 1967, επίσης σε έκτακτες συνθήκες, από την απριλιανή δικτατορία. Με τον α.ν. 248/1967 το αγγελιόσημο ανήλθε σε ποσοστό 20% για τις ημερήσιες εφημερίδες Αθηνών (και 16% για εκείνες της Θεσσαλονίκης), ενώ επίσης επεκτάθηκε στον περιοδικό Τύπο και στο κρατικό ραδιόφωνο. (Ακολούθησε η επέκτασή του, με το ν.δ. 1344/1973, στην κρατική τηλεόραση και, με το ν. 1866/1898, στους ιδιωτικούς ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς). Η διεύρυνση και αύξηση του αγγελιοσήμου με τον α.ν. 248/1967 υπήρξε το αποτέλεσμα μιας παράλληλης, μείζονος σημασίας, εξέλιξης στο καθεστώς ασφάλισης των εργαζομένων στον Τύπο.

Μέχρι τότε, για τους εργαζομένους του κλάδου είχαν ιδρυθεί διάφορα ταμεία ασφάλισης με μορφή ν.π.δ.δ. (ΤΣΠΕΑΘ, ν. 3258/1925′ ΤΣΕΥΠ, ν. 4434/1929• ΤΣΕΥΠΘ, β.δ. της 12.2.1937• ΤΑΙΣΥΤ, α.ν. 2176/1940* ΤΑΤΤΑ, ν.δ. 3572/1956). Όμως το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης δεν ήταν ούτε καθολικό ούτε επαρκές για την κάλυψη των ασφαλιστικών κινδύνων.

Προς κάλυψη του ελλείμματος, οι οικείες επαγγελματικές ενώσεις (συντακτών και προσωπικού) συγκρότησαν ένα παράλληλο και συμπληρωματικό καθεστώς ιδιωτικής ασφάλισης, που χρηματοδοτούσαν με ίδιους πόρους. Προς τον σκοπό αυτόν, ίδρυσαν ταμεία με μορφή είτε αλληλοβοηθητικών σωματείων του Αστικού Κώδικα (ν.π.ι.δ.) είτε ειδικών λογαριασμών. ΟΕΑ ΕΣΗΕΑ και ΛΕΑ ΕΠΗΕΑ Βασικός πόρος τους ήταν το, πασίγνωστο στους παλαιότερους. Λαχείο Συντακτών, ένας κρατικά αναγνωρισμένος (με το άρθρο 12 του α.ν. 339/1936) λαχνός τον οποίον εξέδιδε με μεγάλη επιτυχία ετησίως η Ένωση Συντακτών. Σημειωτέον ότι το Λαχείο Συντακτών αποτελούσε πόρο όχι μόνο της ιδιωτικής, αλλά και της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης των εργαζομένων του κλάδου.

Πέραν των αλληλοβοηθητικών ταμείων, μέρος των κερδών από το Λαχείο διανεμόταν βάσει νόμου (ήδη με το άρθρο 52 του α.ν. 1039/1938) στα ταμεία ασφάλισης με μορφή ν.π.δ.δ. Κατά τα λοιπά, μέρος των κερδών από το Λαχείο αποτελούσε επίσης ίδιο πόρο των ενώσεων. Με τον α.ν. 143/1967, το δικτατορικό καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967 κατάργησε το Λαχείο Συντακτών και στη θέση του εξέδωσε το Κρατικό Λαχείο Κοινωνικής Αντιλήψεως. Η κρατικοποίηση του Λαχείου Συντακτών συνιστά κατ’ ουσίαν απαλλοτρίωση (ιδιωτικού) περιουσιακού στοιχείου, το οποίο μάλιστα αποτελούσε τον κύριο πόρο της ιδιωτικής ασφάλισης των μελών των ενώσεων, αλλά και σημαντικό πόρο των δημόσιων φορέων ασφάλισής τους. Η απώλεια του πόρου είναι προφανές ότι, κατ’ αποτέλεσμα, θα ισοδυναμούσε με κατάργηση της ιδιωτικής ασφάλισης, ενο) επίσης έθετε σε σοβαρό κίνδυνο και τη βιωσιμότητα των φορέων δημόσιας ασφάλισης που ενισχύονταν από τον πόρο αυτό. Προκειμένου να αποτραπεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο, το δικτατορικό καθεστώς έλαβε με τον α.ν. 248/1967 δύο, άμεσα συνδεδεμένα μεταξύ τους, μέτρα.

Πρώτον, κατάργησε τα ταμεία ιδιωτικής ασφάλισης των ενώσεων και επέβαλε την αναγκαστική συνγχώνευσή τους σε ένα ειδικό ν.π.ι.δ. που ιδρύθηκε προς τον σκοπό αυτόν, τον ΕΛΟΕΑΠ, τον οποίο όμως ενέταξε εφεξής στο σύστημα της δημόσιας κοινωνικής ασφάλισης. Δεύτερον, διεύρυνε σημαντικά τον πόρο του αγγελιοσήμου, προκειμένου με αυτό να «προικοδοτήσει» τον νεοϊδρυθέντα ΕΔΟΕΑΠ, αλλά και να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα των φορέων ασφάλισης με μορφή ν.π.δ.δ. Είναι σαφές ότι, με τον α.ν. 248/1967, το αγγελιόσημο νομοθετήθηκε ως αντάλλαγμα, και μάλιστα με διπλή έννοια: Αφενός, αντάλλαγμα για την απαλλοτρίωση ενός ιδιωτικού περιουσιακού στοιχείου, δηλαδή για την κρατικοποίηση του Λαχείου Συντακτών, τα κέρδη από το οποίο υποκατέστησε• και, αφετέρου, αντάλλαγμα για την οιονεί κρατικοποίηση του καθεστώτος ιδιωτικής ασφάλισης των ενώσεων, με την αναγκαστική συνένωση των ταμείων τους στον ΕΔΟΕΑΠ και την ένταξη του τελευταίου στο δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

Το ότι το αγγελιόσημο του α.ν. 248/1967 αποτέλεσε το αντάλλαγμα για την απαλλοτρίωση ενός ιδιωτικού πόρου επιβεβαιώνεται, εξάλλου, και από το ότι, μολονότι κατά το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του αποτελεί πλέον ασφαλιστικό πόρο, εξακολουθεί πάντως να διατίθεται κατά ένα μικρό ποσοστό και στις ενώσεις, ως ίδιος πόρος τους.

ΛΑΧΕΊΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΛΑΧΕΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Γράφει ο Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς.

Ο Δεκέμβριος, τις τελευταίες προπολεμικές και τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, ήταν ο μήνας που εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες μπορούσαν να ονειρεύονται ότι θα αποκτήσουν ένα «κεραμίδι πάνω από το κεφάλι τους» χάρη στο Λαχείον των Συντακτών, που υπήρξε το δημοφιλέστερο των λαχείων, προσφέροντας σπίτια αλλά και τεράστια ποσά (με τα έσοδά του καλύπτονταν βασικές ανάγκες των δημοσιογράφων). Οι επαγγελματίες συντάκτες των εφημερίδων τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα ήταν από τις αδικημένες επαγγελματικές τάξεις. Με γλίσχρους μισθούς, προσλαμβάνονταν και απολύονταν ανά πάσα στιγμή και στερούνταν ασφάλειας ή περίθαλψης. Όταν γερνούσαν ή αρρώσταιναν «έμεναν έρμαια της μοίρας των», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο ιστορικός του Τύπου Κώστας Μάγερ. Και όταν πέθαιναν η κηδεία τους γινόταν συνήθως με εράνους. Οι πολιτικοί (Ελ. Βενιζέλος, Δ. Γούναρης, Α. Ζαϊμης, Α. Μιχαλακόπουλος, Α. Παπαναστασίου, Γ. Καφαντάρης, Π. Τσαλδάρης) αναγνώριζαν την απαράδεκτη κατάσταση, αλλά δεν έδιναν λύση -απλά συνιστούσαν την εξεύρεση θεραπείας χωρίς να επιβαρυνθεί το Δημόσιο ή η κοινωνία. Έτσι, τέλη 1920 με αρχές 1930 φτάσαμε στη γέννηση του πιο επιτυχημένου ίσως λαχείου στην Ιστορία του σύγχρονου Ελληνισμού: του Λαχείου των Συντακτών. Θεσμός που μεγαλούργησε περίπου μια πεντηκονταετία, κατέστησε ανεξάρτητο οικονομικά τον κλάδο των δημοσιογράφων και έσβησε με τον νόμο με τον οποίο γεννήθηκε ο Ενιαίος Δημοσιογραφικός Οργανισμός Επικουρικής Ασφάλισης Περίθαλψης (ΕΔΟΕΑΠ). Το στρατιωτικό καθεστώς είχε βρει τον πιο δόκιμο τρόπο για να πετύχει δύο στόχους: αφενός να καταργήσει το Λαχείον Συντακτών και να το αντικαταστήσει αμέσως (1967) με το Πρωτοχρονιάτικο Λαχείο (Ειδικό Κρατικό Λαχείο Κοινωνικής Αντίληψης), εισπράττοντας τεράστια έσοδα, αφετέρου να ελέγξει πλήρως τον Τύπο μέσω των παροχών και των πάσης φύσεως προστατευτικών μέτρων που εξασφάλιζε το νέο Ταμείο.

Γράφτηκαν απίστευτες ανακρίβειες για τον χρόνο και τον τρόπο εμφάνισης του Λαχείου Συντακτών και την ιστορία του. Η αλήθεια είναι ότι ξεκίνησε όπως όλα τα λαχεία συλλόγων και επαγγελματικών οργανώσεων. Στον χορό των συντακτών, το 1928, για πρώτη φορά, κληρώθηκαν λαχνοί, ενώ έως και το 1931, στο πλαίσιο της διοργάνωσης του χορού, γινόταν και λαχειοφόρος αγορά. Το 1932 το λαχείο του χορού της Ενώσεως Συντακτών κληρώνει ένα σπίτι (καινούργια μονοκατοικία) και ένα οικόπεδο στην Ηλιούπολη, αλλά και εσώρουχα, σερβίτσια φαγητού, αεροπορικά εισιτήρια για Θεσσαλονίκη, υφάσματα, βάζα, ποτά, τσιγάρα κ.ά. Ήταν ο χρόνος γέννησης του Λαχείου Συντακτών. Η τεράστια επιτυχία οδήγησε σε καλύτερη οργάνωση την επόμενη χρονιά, όταν κληρώθηκαν πέντε σπίτια και ένα αυτοκίνητο. Το ξεκίνημα θεωρήθηκε θριαμβευτικό, αφού το 1932 εισπράχθηκαν περίπου 2.500.000 δραχμές!

Τα σπίτια του Λαχείου Συντακτών γίνονται περιζήτητα και σε περίοδο οικονομικής κρίσης –αρχές δεκαετίας 1930– βρίσκονται στο επίκεντρο των καθημερινών συζητήσεων και στα όνειρα των Ελλήνων που αναζητούν μια καλύτερη ζωή. Εκατοντάδες συγκινητικά περιστατικά βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Το 1936, όταν το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, στα πρώτα του βήματα, ιδρύει τα Κρατικά Λαχεία, εξαιρείται η Ένωση των Συντακτών, ώστε να συνεχίσει την έκδοση του λαχείου της. Την τελευταία προπολεμική χρονιά το Λαχείον Συντακτών κληρώνει 16 σπίτια, τρία οικόπεδα και μεγάλα χρηματικά ποσά -ακόμη και στα χρόνια της Κατοχής δεν διεκόπη η έκδοσή του λαχείου. Η κλήρωση γινόταν στην αίθουσα τελετών της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Δεν κληρώνονταν σπίτια αλλά μεγάλα και σημαντικά για την εποχή ποσά που ξεκινούσαν από τα 20.000.000 δραχμές, προτού γίνουν πληθωρικές. Αμέσως μετά τον πόλεμο το Λαχείον Συντακτών θα επανέλθει πιο δυναμικά. Μια τριώροφη κατοικία στην πλατεία Αμερικής και 10 διαμερίσματα σε διάφορες περιοχές των Αθηνών (Άγιος Παντελεήμονας, Νεάπολη, Κολωνάκι, Σύνταγμα, Ομόνοια, Άγιος Παύλος, Βάθη κ.α.), καθώς και σειρά πολυκατοικιών τα πρώτα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια δεν ήταν απλή υπόθεση -όπως και μια πολυκατοικία στην πλατεία Αμερικής ή ένας όροφος σε περιοχές όπως Ζάππειο, Πεδίον Άρεως, Σύνταγμα, Αμπελόκηπους κ.α. Το λαχείο των δημοσιογράφων μοιράζει εκατοντάδες «παλατάκια» και τις δεκαετίες 1950-60 οι κληρώσεις πραγματοποιούνται πανηγυρικά στον Παρνασσό. Οι ανθρώπινες ιστορίες διαδέχονται η μία την άλλη.

Ένας οικοδόμος που αγωνιζόταν να ζήσει την οικογένειά του, ζώντας σε ένα παράνομο καλύβι στην Καλογρέζα, κέρδισε ολόκληρη πολυκατοικία στην οδό Αχαρνών. Η πάμπτωχη κυρά-Λεμονιά από τη Μαρούδα των Πατρών κέρδισε μια πολυκατοικία στην Κυψέλη και 10 αστυνομικοί κερδίζουν 1 δισεκατομμύριο. Κάθε χρόνο πολλές δεκάδες σπίτια και αυτοκίνητα περνούσαν στα χέρια βιοπαλαιστών, κομμωτριών, μπακαλόπαιδων, φτωχών παπάδων, ιδιωτικών υπαλλήλων, φοιτητών, συνταξιούχων, εργατών με πολυμελείς οικογένειες, ακόμη και στον «σοφέρ της βασιλίσσης»! Με τα έσοδα των λαχείων η ΕΣΗΕΑ περιέθαλπε με υπερεπάρκεια τα μέλη της και διέθετε τεράστια ποσά για κοινωφελείς σκοπούς. Ανήγειρε εκκλησίες σε ακριτικές περιοχές, πραγματοποίησε εκστρατείες στο εξωτερικό κ.ά.

Μόλις τρεις μήνες μετά την εγκαθίδρυση του στρατιωτικού καθεστώτος, οι Απριλιανοί ανακοινώνουν ότι «τα πάσης φύσεως αδικαιολόγητα προνόμια πρέπει να καταργηθούν». Επικαλούμενοι «λόγους κοινωνικής ισότητος και κοινωνικής πολιτικής», οι συνταγματάρχες επιτέθηκαν ολομέτωπα στον δημοσιογραφικό κόσμο, κάνοντας λόγο για «διακριτικήν και μονομερή μεταχείρισιν» και προνόμια οικονομικής φύσεως. Στην πραγματικότητα η Διοικούσα Επιτροπή Κρατικών Λαχείων βρήκε την ευκαιρία να «εκδικηθεί» τον ανταγωνιστή της, το Λαχείον Συντακτών, και να βάλει στο χέρι τα κέρδη του. Σκοπός η καθιέρωση και προώθηση του Πρωτοχρονιάτικου Λαχείου (Ειδικόν Κρατικόν Λαχείον Κοινωνικής Αντιλήψεως), το οποίο εκδόθηκε μόλις καταργήθηκε εκείνο των συντακτών.

Η ΕΣΗΕΑ αντέδρασε επιτυχώς δημοσιεύοντας διαμαρτυρία σε όσες εφημερίδες κυκλοφορούσαν. Εξάλλου, οι στρατιωτικοί είχαν καθιερώσει λογοκρισία και επιθυμούσαν, παντί τρόπω, τον έλεγχο του Τύπου. Φαίνεται δε πως όλα ήταν προσχεδιασμένα. Οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν στην έκδοση αναγκαστικού νόμου με τον οποίο αφενός καταργήθηκε το Λαχείον Συντακτών υπέρ του διαδόχου του Πρωτοχρονιάτικου Λαχείου και αφετέρου ιδρύθηκε ο Ενιαίος Δημοσιογραφικός Οργανισμός Επικουρικής Ασφαλίσεως και Περιθάλψεως, ο γνωστός μας ΕΔΟΕΑΠ. Έτσι, τελείωσε άδοξα η πορεία ενός λαχείου, του οποίου η ιστορία, όταν γραφτεί συνοδευόμενη από χιλιάδες φωτογραφικά τεκμήρια, θα προσφέρει νέα δεδομένα στην ιστορία του Τύπου αλλά και στην κοινωνική, στην οικονομική και την πολεοδομική εξέλιξη της ελληνικής πρωτεύουσας.